گزارشها و توصيف هاي زيادي از آسم و تب يونجه تا قرن 19 ميلادي در دست مي باشد که کامل ترين آن ها مربوط به جان بوستوک(1) است که در سال 1819 ميلادي علايم رينيت آلرژيک فصلي خود را توضيح داد. علل اصلي، پيشگيري و درمان اين علايم فصلي، در کتابي به نام تب يونجه که در سال 1873 ميلادي توسط بلکلي(2) نوشته شد، توضيح داده شد. قبل از آن گزارشها درباره ي بيماري تب يونجه نادر است و به گزارشهاي موردي از علايم سرماخودرگي، عطسه و خارش در فصول گرم سال به خصوص فصل بهار محدود مي شود.
اولين مطالعات در زمينه بيماري آسم توسط مايمونيدس(3) صورت گرفت و در سال 1190 ميلادي درمان هايي را براي بيماري آسم مطرح کرد. او مي گويد: رازي هم براي درمان بيماري آسم روش هايي به کار مي برده که مبناي علمي داشته است.
اما رازي اولين کسي بود که تب يونجه را به طور کامل توضيح داده و درمان هايي را حدود 900 سال قبل از جان بوستوک ارايه کرده است. مدرک اين مدعا نسخه ي خطي کتابي از "ابن شرابيون بن ابراهيم" (قرن 13 يا 14 ميلادي) است که به تازگي کشف شده و شامل خلاصه اي از فعاليت هاي طبي رازي، بوعلي سينا و ساير بزرگان طب مي باشد. رازي به طور مشخص علايم بيماري را به گل ها و زمان هاي خاصي از سال نسبت مي دهد و حتي پيشنهادهايي جهت پيشگيري و درمان بيماري تب يونجه به استاد فلسفه خود که از علايم فصلي اين بيماري به ويژه در فصل بهار رنج مي برده، ارايه کرده است.

روش هاي پيشگيري رازي:
1- وعده هاي غذايي سنگين که مي تواند حالت سنگيني و چرب زدن ايجاد کند، نخورد.
2- بلافاصله بعد از شام نبايد بخوابد، مخصوصاً اگر مقدار زيادي آب خنک خورده باشد.
3- در مکان هاي مرطوب زندگي نکند.
4- سر را در معرض هواي سرد قرار ندهد، مخصوصاً اگر سرما خورده باشد.
5- بيش از حد نياز غذا و نوشيدني ها را مصرف نکند و با صحبت کردن و تفکر زياد، انرژي خود را کم نکند.
6- دکمه ي بالاي پيراهن که روي گردن قرار دارد را محکم نبندد.
7- دوش آب سرد نگيرد و سر خود را در آب سرد فرو نبرد و سعي کند هميشه موهاي سرش کوتاه باشد.
8- از روغن هاي مختلف به خصوص روغن هاي قابض و رنگي مثل حنا براي موها استفاده نکند.
9- موهاي خود را زياد شانه نکند.
10- عطرهاي شديد را بو نکند مخصوصاً اگر از گل هاي زيبا و جذاب تهيه شده باشند.
11- از بو کردن مواد عطسه آور هنگامي که شکمش پر است بپرهيزد.
12- از مصرف موادي مثل زعفران، مهر گياه و ميعه(4) که مي توانند خواب آور باشند بپرهيزد.
13- غذاهايي مثل ماهي، جوجه، پياز، سير، حبوبات، آويشن، انجيل و شراب مصرف نکند.
14- در اوايل و اواسط فصل بهار وزن خود را کاهش دهد و از مواد ضد عرق استفاده نکند.
15- به پشت نخوابد و سعي کند از به کار بردن مواد عطسه آور مثل پودر گندم در بيني، موکوس را از ريه خارج کرده و دفع کند.

روش هاي درماني پيشنهادي رازي:
1- فرد بيمار بايد به طور دايم آبريزش بيني را پاک کند و قبل از خواب با گياهاني مثل بابونه و افسلطين بخور دهد تا مواد موکوسي در هنگام خواب عميق وارد ريه نشود.
2- اگر فشار در ناحيه بيني خيلي زياد است فرد بايد موهاي سر خود را کوتاه کرده و سر را با خردل بپوشاند. بوييدن مواد گرم مثل پياز و خردل هم که باعث عطسه مي شود، مي تواند سفيد باشد. شستشوي دايمي گلو و يا نوشيدن آب سرد به طور مرتب باعث تقويت ماهيچه هاي گلو مي شود و از پايين رفتن موکوس از حلق به ريه جلوگيري مي کند.
3- نوشيدني هايي مثل شيره ي ترياک يا کتيرا و يا صمغ هم نبايد مصرف شود.
4- ماساژ قفسه سينه با روغن هاي مشتق شده از کاکتوس يا بابونه و گرم نگه داشتن قفسه سينه و همچنين استفاده از حمام هاي بخار نيز در دفع موکوس مؤثر است. براي حل کردن اين مواد موکوسي علاوه بر تقويت فعاليت هاي بدني، مصرف داروهايي مثل آب جو، يا جوشانده آب و شکر و عسل، انجير و کشمش پخته، شيرين بيان، پرسياوش و شستشوي گلو با آب گرم لازم و مفيد است.
5- اگر بيماري به فرد شديدتر است، مصرف داروهاي مشتق شده از شنبليله، فلفل و خردل مي تواند مفيد باشد.

هر چند بسياري از روش هاي درماني و پيشگيري که رازي درباره تب يونجه ارايه داده است، از نظر پزشکي امروز جاي بحث و بررسي دارد، اما اين توصيف ها نشان دهنده شناخت و تشخيص اين بيماري و آگاهي از علايم و نشانه هاي آن مي باشد.

پي‌نوشت‌ها:

1- John Bostock
2- Blackly
3- Maimonides
4- ftorax گياهي معطر و وانيلي که در عطرسازي استفاده مي شود و در نواحي گرم خاور نزديک و مديترانه مي رويد.

منبع مقاله :
شمس اردکاني، محمدرضا.[و ديگران]؛ (1387)، مروري بر تاريخ و مباني طب سنتي اسلام و ايران، تهران: ملائک، چاپ اول

/ج